Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety. Niestety często wraz z jej rozwojem pojawiają się problemy zdrowotne lub dolegliwości bólowe. Mogą one utrudnić kobiecie ciężarnej codzienne funkcjonowanie czy nawet poruszanie się. Na szczęście fizjoterapia w ciąży i po porodzie dysponuje sprawdzonymi technikami, które pozwalają zmieść lub znacznie łagodzić pojawiające się dolegliwości.
Fizjoterapia w ciąży i po porodzie – kiedy warto skorzystać z pomocy
Dolegliwości bólowe kręgosłupa i miednicy
Podczas kolejnych miesięcy ciąży dochodzi do szeregu przemian, zarówno czynnościowych, jak i strukturalnych. Mają one na celu przystosowanie organizmu kobiety do funkcjonowania w nowych warunkach. Wraz z rozwojem dziecka, zwiększająca się macica, powoduje zmianę sylwetki i postawy ciała ciężarnej. Środek ciężkości przesuwa się do przodu, pogłębia się lordoza lędźwiowa, a miednica ustawia się w przodopochyleniu. Zmiany te wymuszają adaptację całego układu ruchu.
Przyczyny bólu kręgosłupa w ciąży
Zwiększona hiperlordoza lędźwiowa wpływa na skrócenie mięśni przykręgosłupowych, natomiast zwiększenie przodopochylenia miednicy odpowiada m.in. za powstawanie obustronnych przykurczów mięśnia biodrowo-lędźwiowego i przeciążenie więzadeł miednicy. Skutkiem powyższych zmian jest zmiana czynności biomechanicznej kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym oraz w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych. To z kolei jest jedną z przyczyn dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowo- krzyżowego kręgosłupa i miednicy. Inną przyczyną bólu kręgosłupa w okresie ciąży może być ucisk powiększonej macicy na nerw kulszowy. Nerw ten może być również uciśnięty przez przemieszczony krążek międzykręgowy. Objawem może być zarówno ból umiarkowany, jak i pełnoobjawowa rwa kulszowa, kiedy ból promieniuje do pośladka i kończyny dolnej.
W ciąży nie tylko odcinek lędźwiowy kręgosłupa narażony jest na przeciążenia. Stopniowe powiększenie się gruczołów piersiowych, podczas kolejnych miesięcy, powoduje protrakcję barków oraz zaburzenia ułożenia szyi i głowy. Skutkiem może być ból głowy i karku.
Terapia bólu kręgosłupa w ciąży
Bez względu na przyczyny bólu pojawiającego się w obrębie kręgosłupa czy miednicy warto w takich wypadkach skorzystać z wykwalifikowanej pomocy fizjoterapeuty. Ulgę w bólu pomogą przynieść:
- odpowiednio wykonane zabiegi manualne (masaż, terapia manualna),
- indywidualnie dobrane ćwiczenia
- Kinesiotaping (plastrowanie).
Rozstęp mięśni prostych brzucha
Podczas ciąży na skutek wymienionych zmian anatomicznych oraz działania hormonów dochodzi do rozciągnięcia mięśni brzucha, a także rozluźnienia połączeń stawowych, szczególnie w obrębie miednicy. Rozciąganie i osłabienie powięzi brzusznej oraz mięśni prostych brzucha są poważnym problemem zarówno biomechanicznym jak i zdrowotnym. Niestety u ponad połowy ciężarnych (53%) stwierdza się rozejście mięśni prostych brzucha po porodzie. Prowadzi to do wzrastu ryzyka wystąpienia przepukliny kresy białej. Należy pamiętać, że po porodzie, rozciągnięte włókna kresy nie ulegną skróceniu. Natomiast ważne jest, by brzegi mięśni prostych zbliżyły się do siebie jak najbardziej, a mięsień poprzeczny zabezpieczył powłoki brzuszne i odzyskał funkcję stabilizacji kręgosłupa.
W takim przypadku najlepiej jak najszybciej rozpocząć odpowiednio dobrane ćwiczenia, które pomogą osiągnąć ten cel. Ćwiczenia, jakie wprowadza się u każdej pacjentki, zależą od wielkości rozejścia oraz postępów w terapii. Czynnikiem ryzyka powiększenia się rozejścia może być kolejna ciąża. Dlatego też pacjentka powinna być wyedukowana w zakresie działań profilaktycznych w trakcie ciąży i zaraz po porodzie.
Terapia dna miednicy (wysiłkowe nietrzymanie moczu, obniżenie lub wypadanie narządu rodnego)
Ciąża przyczynia się do szeregu przemian anatomicznych oraz funkcjonalnych, które wpływają na stan mięśni dna miednicy. Dno miednicy ulega znacznemu rozciągnięciu zarówno na skutek działania hormonów takich jak: relaksyna i progesteron, rosnącej macicy wywierającej coraz większy nacisk na podtrzymujące ją struktury oraz pod wpływem zmian strukturalnych, takich jak zwiększenie przodopochylenia miednicy czy przesunięcie środka ciężkości ciała w przód. Wszystkie te czynniki prowadzą do stopniowego przeciążania struktur dna miednicy, co może prowadzić do zaburzenia ich funkcji podporowo-nośnej.
Objawy i czynniki ryzyka osłabienia mięśni dna miednicy
Wyrazem osłabienia mięśni dna miednicy może być wysiłkowe nietrzymanie moczu, nietrzymanie gazów oraz kału, a także zaburzenia statyki narządów moczowo-płciowych (obniżanie pęcherza moczowego oraz obniżanie i wypadanie narządu rodnego – pochwy, macicy). Czynnikiem ryzyka tych zaburzeń może być także sam sposób rozwiązania ciąży. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu dna miednicy częściej dotyczą kobiet po porodach siłami natury, ze względu na zwiększone ryzyko urazów tkanek krocza podczas samego porodu. Niemniej jednak odpowiednio przygotowane mięśnie dna miednicy w znacznym stopniu zmniejszają ryzyko wystąpienia powyższych zaburzeń. Należy pamiętać, że bez względu na rodzaj porodu dno miednicy jest osłabione u wszystkich ciężarnych. Dlatego rehabilitację należy zastosować również u kobiet po porodach operacyjnych (cięcie cesarskie). Jak dotąd nie wykazano, że zastosowanie cięcia cesarskiego bezwzględnie chroni matki przed wystąpieniem wysiłkowego nietrzymania moczu lub przed innymi zaburzeniami ze strony układu moczowo-płciowego.
Rehabilitacja dna miednicy
Rehabilitacja dna miednicy to jeden z najważniejszych etapów w procesie usprawniania kobiet w okresie połogu. Cały proces pracy nad napięciem mięśni dna miednicy można rozpocząć już na etapie planowania ciąży. Ważnym elementem przygotowania ciała do ciąży powinny być między innymi ćwiczenia prawidłowej postawy oraz wzmacniające mięśnie dna miednicy. Odpowiednio dobrane ćwiczenia zwiększają świadomość ciała kobiety ciężarnej w obrębie tej intymnej strefy i jednocześnie pomagają wcześniej wzmocnić mięśnie dna miednicy, które będą w czasie ciąży znacznie lepiej spełniać swoją funkcję podporowo-nośną dla narządów miednicy mniejszej. W okresie ciąży uczymy pacjentkę świadomej relaksacji okolicy krocza zazwyczaj z zastosowaniem techniki napnij-rozluźnij, dzięki czemu występuje mniejsze ryzyko urazu czy nacięcia krocza w trakcie porodu. Istnieje również kilka innych sposobów na przygotowanie dna miednicy i krocza do porodu (automasaż, ćwiczenia z balonikiem) jednak zawsze powinny być one indywidualnie dobrane i wprowadzone tylko kiedy nie ma ku nim przeciwwskazań.
Kolejnym etapem profilaktyki zaburzeń funkcjonowania dna miednicy jest jego usprawnienie w okresie połogu. Pierwsze ćwiczenia wpływające na dno miednicy możemy wprowadzać już w pierwszej dobie u kobiet po porodzie siłami natury i w 2-3 dobie po cięciu cesarskim. Natomiast czynne ćwiczenia mięśni dna miednicy oraz krocza zaczynamy stosować po upływie ok 3 tygodni od rozwiązania. Im później zaczynamy pracę nad tym rejonem ciała tym więcej czasu może zająć przywrócenie fizjologicznego napięcia mięśniom dna miednicy oraz wydłuży się powrót funkcji seksualnej po porodzie. Z kolei zaniedbanie tej strefy będzie dużym czynnikiem predysponującym do omawianych wyżej problemów.
Fizjoterapia w ciąży i po porodzie – podsumowanie
Nawet wysoka ciąża nie jest przeciwskazaniem do zabiegów manualnych, kiesiotapingu, odpowiednio dobranych ćwiczeń czy masażu, tym bardziej jeśli kobiecie dokuczają dolegliwości bólowe. Badania wskazują, że dobre samopoczucie i komfort kobiety ciężarnej przekłada się również pozytywnie na dziecko. Zadbaj o siebie w ciąży!
Problemy i dysfunkcje, w których może pomóc fizjoterapeuta:
- Problemy bólowe w czasie ciąży (np. bóle kręgosłupa, rwa kulszowa, bóle bioder itp.)
- Bóle w obrębie miednicy (bóle kości krzyżowej, bóle pośladków, bóle spojenia łonowego)
- Rozejście mięśni prostych brzucha
- Terapia blizny po cięciu cesarskim, po porodzie naturalnym i innych zabiegach w obrębie miednicy.
- Obniżenie narządów miednicy
- Wysiłkowe nietrzymanie moczu
Zapraszam kobiety w ciąży i po porodzie na zabiegi -fizjoterapia w gabinecie przy ul. Szczęśliwej (Wrocław – Grabiszyn).
Anna Cieńska – doktor nauk o kulturze fizycznej; fizjoterapeuta, terapeuta manualny
Literatura:
1. Urtnowska K., Bułatowicz I., Radzimińska A., Woźniak M., Wiśniewski J., Zukow W. Fizjologicznezmiany w układzie ruchu ciężarnej oraz związane z tym dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowo-krzyżowego – badanie stopnia odczuwania bólu kręgosłupa w trakcie prawidłowo przebiegającej ciąży. Journal of Education, Health and Sport. 2015; 5 (7), s. 105–116.
2. Axer H., Graf D., Keyserlingk M.D., Prescher A. Collagen fibers in linea alba and rectus sheaths. Jour of Surgical Research 2001; 96, s. 127–134.
3. Mikołajewska E. Kinesiotaping. Rozwiązania wybranych problemów funkcjonalnych.Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
4. Kase K., Wallis J., Kase T. Clinical & therapeutic Applications of the kinesio tapingmethod. Albuquerque: Kinesio® Taping Association 2003.
5. Steciwko A. i wsp., Wybrane zagadnienia z praktyki lekarza rodzinnego. Tom 9, Nietrzymaniemoczu–klasyfikacja,epidemiologia, diagnostyka i leczenie, Continuo, Wrocław 2006.
6. Cantieni B., Trening mięśni dna miednicy, Klub dla Ciebie, 2005.
7. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, Wydawnictwo Skryptowe AWFKraków, 2006.